17 Ağustos sarsıntısının 20’nci yıldönümünde dikkatler, uzmanların yıllardır “büyük deprem” ikazında bulunduğu İstanbul’a çevrildi. Alman sismolog Prof. Dr. Marco Bohnhoff, İstanbul’da büyük bir zelzele yaşanması tehlikesinin her geçen gün daha da arttığını, sonuçlarının da dramatik olacağını söyledi.
Yerbilimleri araştırmalarıyla dünyanın önde gelen kurumlarından sayılan Potsdam merkezli Jeolojik Araştırmalar Merkezi’nin (GFZ) uzmanlarından Bohnoff, zelzelenin İstanbul merkezine çok yakın bir aralıkta yaşanacak olması nedeniyle tesirinin de büyük olacağına dikkat çekti.
Türkiye’deki Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) ve araştırma enstitüleri ile yakın işbirliği yürüten ve bu kapsamda geliştirilen projelerle Marmara bölgesindeki yer hareketlerini anbean izleyen Bohnhoff’un, DW Türkçe’den Bedel Akal ile söyleşisi şöyle:
Türk makamlarıyla, AFAD’la ve uzmanlarla ortak projeler yürütüyor, bölgedeki yer hareketlerini yakından izliyorsunuz. Sizin bulgularınıza nazaran İstanbul’da büyük bir zelzele riski artıyor mu?
GFZ Potsdam’ın Türkiye’deki araştırma enstitüleri ve resmi makamlarıyla sarsıntı araştırmaları konusunda işbirliği epey eskiye dayanıyor. Birinci olarak 1980’li yılların ortalarında Türkiye’de kurduğumuz ölçüm sistemleri ile yürüttüğümüz sismik müşahede çalışmalarımızı son devirde ağırlaştırdık, daha da ağırlaştıracağız. Bu gözlemlerimizden yola çıkarak İstanbul’da büyük bir sarsıntı yaşanması tehlikesinin yüksek olduğunu söyleyebilirim. Zelzele olacak. Ve ne yazık ki geçen her gün İstanbul için büyük zelzele tehlikesi daha da artıyor. Doğrusu soru şu ki, sıkıntı İstanbul’da bir zelzele olup olmayacağı değil, zira olacak. Asıl büyük soru işareti ne vakit olacağı konusunda…
’30 YIL İÇİNDE 7.4 MÜMKÜNLÜĞÜ YÜZDE 70′
Gün ve saati öngörülemese de, zelzelenin gerçekleşmesi olası bir vakit aralığı tespit edilebiliyor mu?
Üç kıymetli parametre var. Birincisi sarsıntının büyüklüğü. İstanbul’da beklenen sarsıntı 7,0 ile 7,4 ortasında bir büyüklükte olacak. Bu, sahiden çok güçlü bir sarsıntı, bilhassa zelzelenin İstanbul merkezine çok yakın bir arada yaşanacak olması nedeniyle tesiri de büyük olacak. İkinci parametre zelzelenin nerede olacağı. Bunu da, tektonik plaka hudutlarını bildiğimiz için yeniden nispi olarak öngörebiliyoruz. Bir sonraki büyük sarsıntı, İstanbul’dan yalnızca 20 kilometre uzaklıkta, Marmara Denizi’nde olacak. Geriye zelzelenin ne vakit olacağı sorusu kalıyor. Lakin bunu yanıtlamak için sistemi gereğince yeterli bilmiyoruz. O nedenle yalnızca ihtimallerden kelam edebiliriz: İstanbul bölgesinde, önümüzdeki 30 yıl içerisinde, 7,4 büyüklüğüne ulaşabilecek bir sarsıntı mümkünlüğü yüzde 70. Bu da çok yüksek bir değer…
‘TSUNAMİ DEĞİL SİSMİK DALGALAR SORUN YARATACAK’
Tsunami tehlikesi var mı?
Tsunami tehlikesi var lakin bu Sumatra ya da Japonya’da şahit olduklarımıza benzemeyecektir. Zira Türkiye’deki iki levha yatay olarak hareket ediyor, tsunami deniz tabanının dikey olarak yükselmesi yahut alçalmasında kelam konusu oluyor. Bu daha hudutlu bir formda, mahallî ölçekte kelam konusu olabilir. Geçmişteki büyük sarsıntılarda de İstanbul Boğazı’nda, 6 metre yüksekliğe ulaşan tsunami dalgaları olduğu hakkında bilgiler mevcut. Bu büyük İstanbul zelzelesinde de kelam konusu olabilir, bu çok natürel ki kıyı bölgelerinde hasara yol açabilir lakin asıl en kıymetli bahis sismik dalgalar, zira asıl bunlar binalar için sorun teşkil edecektir…
ERKEN İKAZ SİSTEMİ İŞE FAYDA MI?
İstanbul’daki erken ikaz sistemi daha az can kaybı olmasını, felaketin boyutunun sonlandırılmasını sağlayabilir mi?
Deprem erken ihtar sistemi, zelzele yaşandığında ya da yaşanmaya başladığında devreye giriyor. Sismik dalgaların algılanmaya başladığı an ile bunların kente ulaşması için geçen müddet aslında ihtar için kullanılıyor. Lakin ne yazık ki tıpkı Los Angeles’ta olduğu üzere İstanbul için de erken ikaz için şartlar çok berbat. Zira zelzele bölgesi kentin çok yakınında. İstanbul için zelzelenin başlaması ile kentte şiddetli sarsıntıların yaşanması ortasında en fazla 2 ila 6 saniyelik bir mühlet var. Bu ne yazık ki çok az bir mühlet. Bu mühlet en uygun ihtimalle fakat otomatik olarak trafik lambalarının kırmızıya dönüştürülmesi, tünel ve köprülerin kapatılması, doğalgaz akışının kesilmesi için kullanılabilir. Lakin daha kapsamlı bir ikaz mümkün görünmüyor. Bu nedenle resmi makamların tavsiyesi bir zelzele durumunda bireylerin öncelikle konutlarında, sarsıntı sırasında bulundukları binada kendilerine kapı eşiğinin altında, masa ya da yatak altında inançlı bir yer bulmalarıdır. Sarsıntı geçtikten sonra binadan çıkılmalı, zira bu sarsıntısı artçı zelzeleler izleyebilir.
BİNALARIN TADİLATI YAPILIYOR MU?
Sizce Türkiye İstanbul sarsıntısına hazır mı, ziyanların mümkün olduğu ölçüde sonlandırılması için gerekli tedbirler alındı mı? Yoksa Türkiye iktisadının kalbi İstanbul, hiçbir şeyin artık eskisi üzere olmayacağı büyük bir yıkım tehlikesiyle mi karşı karşıya?
Depremden korunmanın en tesirli yolu zelzeleye sağlam binalardır. Bu ne yazık ki çok maliyetli. Türkiye’de de inançlı, zelzeleye güçlü inşaatlar için yatırım yapılıyor ancak alışılmış bu ne yazık ki hiçbir vakit tam manasıyla kâfi değil… Soru, belirli şiddetteki bir sarsıntıya sağlam olacak halde bir binanın ne ölçüde gerekli tadilatı yapılıyor ya da yine inşa ediliyor? Bu nedenle, tıpkı dünyanın pek çok ülkesinde olduğu üzere İstanbul bölgesi sarsıntısında de büyük bir zelzele olması halinde çok sayıda can kaybı olacaktır…
‘HERKES KONUTUNU DENETLEMELİ’
Bazı uzmanlar, İstanbul sarsıntısında 150 bin, hatta 300 bin kişinin hayatını kaybedebileceğini söylüyor…
Sismolog olarak kıyamet senaryoları ve spekülasyonlara dahil olmak istemem. Birleşmiş Milletler de dahil olmak üzere bu bahiste önemli araştırmalar yapıldı. Bunlar beklenen büyük bir sarsıntının olması halinde on binlerce kişinin hayatını kaybedebileceği, evsiz kalanların oranının da bunun 10 katı olacağına işaret ediyor. Bunlar çok natürel ki dramatik sonuçlar. Ayrıyeten buna ekonomik ziyanlar ve finans piyasalarında tesirler de eklenecek… Bizlerin gayesi ise sarsıntı öncesinde daha fazla tedbir alınmasını sağlamak, yaşanacaklara hazırlıklı olmaları için halkın bilgilendirilmesidir. Herkes kendi konutunu, konutunu denetlemeli. Lakin en kıymetlisi bir zelzele anında bireylerin yanlışsız hareket etmeleri, bulundukları binalardan çıkmaya çalışarak kopan, yıkılan bina modülleri altında kalmamaları konusunda bilinçlendirilmelidir. Bizim bilimsel olarak amacımız ise sarsıntıya yol açan süreçleri, öngörülerimizi çok daha âlâ yapabilmek için incelemek. (Kaynak: DW Türkçe)
