Kerim Rota
2010-2018 yılları ortasında Akbank’ta Hazine’den Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı olarak vazife yapan Rota, yılın birinci 6 ayında Merkez Bankası’nın (TCMB) 30 milyar dolarlık döviz rezervinin kamu bankaları eliyle kullanıldığını lakin yanlışların diğer bir yanılgıyla telafi edilmeye çalışılması sonucunda yurttaşların dövize yöneldiğini lisana getirdi.
Rota, mevduat faizlerinin siyasi talimatla düşük tutulmasının dolarizasyona neden olduğunu, TL fonlamada yaşanan sorunun bankaların türev süreçlerden büyük ziyan etmesine neden olduğunu, bankaların ziyanları komite fiyatlarını artırarak telafi etmeye çalıştığını belirtti.
– TCMB rezervleri haziran sonu prestijiyle olması gerekenin 30 milyar dolar altında. Bu durum neden kaynaklanıyor, bu para nereye gitti? Biraz mekanizmayı ve sonuçlarını anlatabilir misiniz?
Yılın başında TCMB siyaset faizi yüzde 24 iken iktisat idaresi hem faizi hem kuru denetim etme hevesiyle Bankalara mevduat faizini yüzde 20.5 dan daha yüksek vermemelerini tavsiye ederek uygulanmasını yakın takip etti. Böylelikle yabancı yatırımcıların gördüğü TL faizi yüzde 24 iken, TL mevduat sahibi vergi sonrası yüzde 17.5 net alabildi. Yılın birinci 3 ayında enflasyon beklentileri bunun üzerinde olduğu için de, negatif gerçek faize razı olmayan mevduat yatırımcısı dövize yöneldi. Bu yönelme birinci 3 ayda 20 milyar doların üzerinde bir meblağa ulaştı. Mart sonunda bu istikrarsız faiz siyaseti yabancı banka raporlarına da yansıyınca hem yabancı hem yerli yatırımcı alımları kurların daha da yükselmesine neden oldu. En başta yapılan kusur öteki bir yanılgı ile telafi edilmeye çalışılarak bu sefer Londra’da oluşan TL piyasasına yerli bankaların fon sağlamaması tavsiye edildi.
– TCMB swap yoluyla siyaset faizinden daha düşük faizden fonlama sağlamaya başladı. 3 aylık swap’ta faiz yüzde 15.5 düzeyine kadar düştü. Londra yerine TCMB’nin swap aracını kullanması ve siyaset faizinden daha düşük faizle fonlama yapılmasının getirisi ya da götürüsü ne olur? Londra ile TCMB fonlaması ortasındaki farklar nedir?
Londrada oluşan TL piyasası 5 yıl vadeye kadar TL likidite sağlayan bir piyasa idi. Bu piyasanın ana kaynağı yüksek kredi derecesine sahip Avrupalı bankaların ihraç ettiği TL tahvillerdir. Kişisel ve kurumsal yatırımcılara satılan bu tahvillerden elde edilen TL kaynak, swap yoluyla Türk bankalarına aktarılıyordu. Bu da Türk bankalarının uzun vadeli TL kredi verebilmesine imkan sağlıyordu. Türk bankaları borç verdiği her 1 TL’ye karşılık bu piyasadan 10 TL uzun vadeli borç alabiliyordu.
Maalesef iktisat idaresi tarafından Londra’da oluşan bu piyasa da büsbütün TL spekülasyonu yapan bir piyasa olarak görüldü ve likiditesi kısıtlandı. Bu piyasanın likiditesi ve geçişkenliğin azalması nedeniyle bankaların uzun vadeli TL yaratma imkanı ortadan kalktı. İşte bu nedenle TCMB kredi hacminin artması hedefiyle bankalara vadeli swap da sağlamaya başladı. Aslen bir merkez bankasının vadeli para sağlayarak getiri eğrisine müdahil olması yerine, siyaset faizi ile piyasalara taraf vermesi gerekir. Vadeli faizler siyaset faizinden düşük olduğu için bu sefer TCMB kendi faizinden düşük faizle fon sağlar hale geldi. Sonuçta sağlıklı çalışan bir swap piyasasına müdahale edilince TCMB o piyasanın yerine geçmeye çalıştı. Fakat TCMB’nin azamî 6 ay vadede ve kısıtlı meblağda bu imkanı sağladığı göz önüne alınırsa, bankalar imkanları olduğunda daha uzun vadeli ve derin Londra swap piyasasında süreç yapmayı tercih edeceklerdir.
– Bankalarının bilançolarnda türev süreç ziyanları dikkat çekiyor. Örneğin Ziraat Bankası’nın 6 aylık türev süreç ziyanı 4.5 milyar TL. Bu ne manaya geliyor ve nedenleri ne olabilir?
Yukarıda anlattığımız nedenlerden Türkiyede 2019’da kıymetli bir dolarizasyon oluştu. Yabancı para mevduatlar artarken, TL mevduatlar artmadı. Buna rağmen kredilerde değerli bir artış olmazken, artan kredi ölçüsü büsbütün TL’den oluştu. Bu da bankalarda yabancı para likiditesi artışına rağmen TL gereksinimi ortaya çıkardı. Bankalar bilançolarındaki bu çarpıklığı yüklü çapraz para swapları yaparak dengelediler. Bu swapların tabiatı gereği ödenen faiz “türev zararı” kalemine sarfiyat. Münasebetiyle yüklü türev ziyanı olması her vakit spekülatif bir süreç yapılarak ziyan edildiği manasına gelmez. Lakin şunu da gözardı etmemek gerekir; bu halde ortaya çıkan türev ziyanları aslen “net faiz gelirinde” o ölçüde bozulma manasına gelir. Münasebetiyle geçtiğimiz yıla nazaran net faiz gelirlerindeki bozulma görünenden daha fazladır. Bankalar kurullar ve sarfiyat denetimleri ile birinci 6 ayda bu kayıpları telafi etmeye çalıştılar.
– Dünyada merkez bankaları tekrar nakdî gevşeme adımları atmaya başladı. 2008-2009 krizi sonrası olduğu üzere tekrar Türkiye’ye para yağar mı? Yılın birinci 7 ayı prestijiyle portföy girişlerinde olumlu bir tablo yok, gelecek aylarda durum değişir mi?
Parasal gevşeme gelişen ülkeler için çok büyük bir baht. Lakin bu defa mali gevşeme 2009’dakinden çok farklı. O devir bir likidite ve bankacılık krizini bastırma maksatlı nakdî gevşeme yapılmıştı. Gelişmekte olan ülkeler ise düzgün mali siyasetler, kredibilitesi olan para siyasetleri ve düşük borçlulukları ile bir çekim alanı oluşturmuştu. Bu defa ticaret savaşları ve müdafaacı siyasetler nedeniyle oluşan tepkisel bir mali gevşeme var. Bu defa Türkiye maalesef Merkez Bankası bağımsızlığını tartışan, yüksek borçlu, kamu mali disiplinini yitirmiş, liyakatı gözetmemiş ve özerk olması gereken kurumların bağımlı olduğu bir durumda. Aslında ülke risk primi CDS’in Arjantin’den sonra en yüksek olması bunu gösteriyor. Bu nedenle ticaret savaşlarından oluşacak kaotik durumun bize yarayacağı hayalinden uzaklaşıp ülke risk primini düşürmeye odaklanmak gerekiyor.
– Kamu bankaları mevduat faizlerinin çok altında yaklaşık yüzde 12 faizle konut kredisi kampanyası başlattı. Gerçi uzun vadeli lakin bu faiz oranları misyon ziyanına neden olur mu?
Türkiye’de bir bankanın bugünkü kurallarda vadeli mevduatı, zarurî karşılık ve TMSF sarfiyatını de düşününce ortalama yüzde 18’den aşağı mal etmesi çok sıkıntı. Bu koşullarda bunun 6 puan altından uzun vadeli de olsa kredi teklifi sunması fakat siyasi ve sektörel nedenlerle mümkün. Bu tıp bir konut kredisinin sunulması kısıtlı ve değerli kaynakların seçici bir biçimde aşikâr kişi ve kurumlara aktarılması manasına gelmekte.
Bu kredilerin çifçi ve esnafın desteklendiği ve yasal çerçevesi bulunan “görev zararı” kapsamına alınacağını düşünmüyorum. Siyaset kurumunun talebi ile ortaya çıkan bu ziyanı bankaların üstlenmek zorunda kalacağını düşünüyorum.
Bankalardaki problemli kredilerle ilgili yapılandırma yasası çıktı lakin bilhassa inşaat ve güç için kurulması planlanan fonlarda bir ilerleme sağlanamadı. Sizce bunun nedeni nedir?
Bankalarda oluşan problemli kredilerde şimdi hem kredi kullananlar, hem de kredi verenler açısından “kabullenme” evresinin tamamlandığını düşünmüyorum. Seçici kimi dallarda sorunu tespit etmek kıymetli olsa da, aslen genel bir sermayelendirme ve kuşkulu alacaklara talep gösterecek yatırımcının itimadını sağlamak gerekmekte. Aksi takdirde yeni likidite ve sermaye girişi olmadan yapılacak her aksiyon vakit kazanmaya dönük olacaktır.
– TCMB’de lider değişimi ve sonrasında gelen üst seviye vazifeden almaları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Öncelikle misyon müddeti dolmadan bir Merkez Bankası liderinin vazifeden alınabilmesi kurumun bağımsızlığının olmadığını tüm yatırımcılara gösteren bir durum oldu. Bu en kıymetli sermayesi prestiji olan bir kurum için çok ağır bir travma manasına geldi. Yeni lider ve idarenin çok dezavantajlı bir başlangıç yapmasına da neden oldu.
Her yeni yöneticinin kendi takımı ile çalışma hakkı olduğu kesinlikle. Fakat merkez bankaları üzere prestiji göz önünde olan kurumlarda kurumsal hafızanın çok ehemmiyeti var. Hasebiyle bu çeşit vazifeden alma ve atamaların kurumsal kimliğe ziyan vermeyecek bir irtibat planı dahilinde olması beklenirdi. Son misyondan almalar maalesef toplu bir takımlaşma eğilimi imgesi vererek o misyonlara yeni atanacak tahminen de sahiden liyakati yüksek şahıslara de çok dezavantajlı bir başlangıç yaptırdı.
