Halk ortasında uyku hormonu olarak bilinen melatoninin, gece saatlerinde televizyon, lamba ya da bilgisayar üzere mavi dalga uzunluğuna sahip ışıklara maruziyet nedeniyle gereğince üretilememesinin, uykusuzluğa, kan basıncının, kalp suratının ve kolesterol düzeyinin artmasına yol açarak, diyabet, hipertansiyon ve kolesterol riskini artırdığı belirtildi.
Prof. Dr. Ömer Karadaş yaptığı açıklamada, insan bedeninde doğal olarak bulunan ve uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen hormonun melatonin olarak isimlendirildiğini söyledi.
Melatoninin hormon olmasının çok ötesinde başta uyku olmak üzere, hayatı şekillendirdiğini belirten Karadaş, ayrıyeten birçok kronik hastalık gelişiminde de tesirli olduğunu vurguladı.
Karadaş, melatonin ile ışığın birbiriyle direkt alakalı olduğunun altını çizerek, insanın olağanda görülebilir ışık denilen ve nanometre ile tabir edilen ışık dalga uzunluğundaki ışıkları görebildiğini anlattı.
“MOLEKÜLLER, MELATONİNİ BASKILAR”
İnsanların en sık mavi dalga uzunluğu ışığı olarak belirtilen 460 nanometre dalga uzunluğundaki ışıkta melatoninin tamamına yakın seviyede baskılandığını aktaran Karadaş, şu bilgileri verdi:
“Normalde gün içinde sabah güneş doğduğunda göz bu ışığı toplar ve bedende beyni uyaran birtakım moleküller salgılanır. Bu moleküller, melatonini baskılar. Bu sayede uyarıcı sistem olarak bilinen ‘sempatik sistem’ devreye girer ve kan basıncı, kalp suratı, uyanıklık düzeyi artar ve güne zinde başlanır.
Tam aksisi akşam güneş battığında mevcut sistem devre dışı kalır ve melatoninin aktif olduğu ‘parasempatik’ sistem devreye girer. Bu sayede de kan basıncı düşer, kalp suratı azalır, uyku moduna girilir. Sabaha kadar bu formda bedenin tamiratına müsaade edilir. Bu döngüye ‘sirkadiyen sistem’ denilir. Bu sistemin bozulmaması lazım, bozulmaması için de melatonin salgısının olması gereken düzeyde bulunması gerekir.”
“BAZI KRONİK HASTALIK RİSKİNİ ARTIRIYOR”
Karadaş, sanayi toplumuyla insanların artık doğal ışığın yanı sıra dışarıdan farklı ışıklara maruz kaldığına işaret etti.
Endüstrileşmeyle bilgisayar ve televizyon kullanımının arttığının altını çizen Karadaş, şöyle devam etti:
“Teknolojiyle birlikte dış kaynaklı ışığa maruziyet, uyarıcı sempatik sistemin gece devreye girmesine mani oluyor. Zira, gece güneş gitse de güneşi taklit eden mavi dalga uzunluğuna sahip ışık sistemleri yer alıyor.
Mavi dalga uzunluğu ışık, televizyonlar, bilgisayarlar, aydınlatmada kullanılan beyaz ışıkları kapsıyor. Bu ışıklar, gece güneş taklidi yaparak, fren misyonu gören parasempatik sistemin devreye girmesini engelleyerek melatonin üretimini büsbütün baskılıyor. Hasebiyle uyku moduna girilmesi gereken gece saatlerinde de melatonin baskılandığından, kan basıncı yükseliyor, kalp suratı artıyor ve uykuya geçilemiyor. Yıllarca buna maruz kalmak, bireyde bilhassa birtakım kronik hastalık riskini artırıyor.”
Karadaş, diyabet, hipertansiyon ve kolesterol üzere kronik hastalık sıklığının her geçen gün arttığını lisana getirerek, “Melatoninin en aktif olduğu saatler gece 01.00-03.00 ortasındadır. Gece melatoninin baskılanması ise sıhhat problemlerine yol açabilmektedir. Bu, son periyotta hipertansiyon gelişmesindeki en değerli nedenlerden biri olarak gösteriliyor. Gece, bu ritmin bozulması, kan şekeri ve kolesterolün yüksek kalmasına neden oluyor. Zira melatonin, kan şekerini yükselten bir özelliğe sahip” diye konuştu.
Melatoninin etkinleşmesine ait sistemin kâfi düzeyde olmamasının kişinin ruhsal istikrarı üzerinde olumsuz tesir yarattığına işaret eden Karadaş, “Bu sistemin bozulmasına bağlı kâfi ve kaliteli uyku alınmaması, unutkanlık düzeyini de artırıyor. Uyku mühletinin azalması, epilepsi hastalarında nöbetleri artırıyor. Ayrıyeten, uykusuzluk, migrenin alevlenmesine ve atak sayısının artmasına yol açıyor” değerlendirmesinde bulundu.
Prof. Dr. Karadaş, bunların yanı sıra gece melatonin düzeyi baskılananlarda anksiyete, depresyon riskinin de yüksek olduğunu söyledi.
“GECE KESİNLİKLE ZİFİRİ KARANLIKTA YATILMASI GEREKİYOR”
Sağlıklı bir uyku için davranış değişikliği yapılması gerektiğine dikkati çeken Karadaş, “En kıymetlisi, gece kesinlikle zifiri karanlıkta yatılması gerekiyor” dedi.
Karadaş, bilhassa çocukların karanlıkta yatmaması halinde ise kırmızı ışığın tercih edilmesi gerektiğini lisana getirerek, “Uykuya geçiş devri için kırmızı dalga uzunluğundaki ışık kullanılabilir lakin bu daima olmamalı, mutlaka karanlıkta yatılmalı. Televizyon karşısında yatılmamalı. Yatak odasında ışığı geçirmeyen kalın perde tercih edilmeli. Konuttaki öbür aydınlatmalar açılmadan yalnızca televizyon açıldığında da mavi ışık direkt göze geliyor, daha da tehlikeli oluyor.” tabirini kullandı.
Melatoninin birebir vakitte bağırsaklardaki ziyanlı bakterileri de ortadan kaldırdığını belirten Karadaş, bağışıklık sistemi üzerinde tesirli olan bağırsak florasının korunması için melatonin düzeyine dikkat edilmesi gerektiğinin altını çizdi.
Karadaş, melatonini artırmak için davranış değişikliğinin yanı sıra dışarıdan destek eserlerin de alınabildiğini fakat bunun kesinlikle tabip bilgisi dahilinde kullanılması gerektiğini söyledi.
