Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 28-29 Haziran’da Osaka’da düzenlenen G20 tepesi nedeniyle Japonya’ya yaptığı ziyaret kapsamında Mukogawa Bayan Üniversitesi’ni de gezdi.
Erdoğan, kendisine fahri doktora unvanı veren üniversitede düzenlenen merasimde yaptığı konuşmada “Kadın üniversitelerini incelemek suretiyle ülkemde de bunun adımını atacağız” diyerek Türkiye’de de bayan üniversiteleri kurulması fikrini tartışmaya açtı.
G20 Doruğu’nda öteki 19 gelişmiş ülkeye mesken sahipliği yapan Japonya’nın, kadın-erkek eşitliği konusunda tam aksine gelişmemiş ülkelerle yarışacak seviyede geri kaldığı bilinen bir gerçek.
Ülkede bir asırdan fazla müddettir var olan bayan üniversitelerinin ise, başka şartlar değişmediği sürece bu eşitsizliği ortadan kaldırmaya deva olamadığı görülüyor.
Geleneksel anlayıştan kurtulamamanın sonucu olarak kadın-erkek eşitsizliği
Tarihsel olarak uzun yıllar feodal bir yapının egemenliğinde kalan Japonya’da 1860’lara dek karar süren samuray geleneğine nazaran bayanın yeri konutu, çocukları ve kocasının yanı oldu. Hatta bir samuray kuralı daha da ileri giderek “kadınların kelamlarının hiçbir halde dikkate alınmaması gerektiğini” söylemekteydi.
Dışa büsbütün kapalı ülkede 1865 yılında başlayan Meiji Restorasyonu’na dek bayanların toplumsal hayattaki yeri sıfıra yakındı.
Zamanın Japon İmparatoriçesi’nin himayesinde birinci sefer 1871’de Amerika’ya okumaya giden bir küme kız öğrencinin misyonu bile, aydınlanmaktan fazla, annelik misyonunu öne çıkaracak halde “geri döndüklerinde Japonya’yı yönetecek erkeklerin yetişmesine yardımcı olmak” olarak belirlenmişti.
Kızların eğitiminin bir zorunluluktan çok neredeyse bir keyfiyet sorunu olarak görüldüğü o vakitten bu vakte dek hâkim olan bu anlayış, hâlâ kırılabilmiş değil.
Dolayısıyla Japonya’da bayanlar, bayan üniversiteleri ve gibisi müspet ayrımcılık olanaklarıya donatılsalar da toplumdaki klâsik zihniyet değişmedikçe bu eğitimin sonucunda kendilerinden beklenen atılımı bir türlü yapamıyorlar.
Nitekim Ocak ayında Davos’ta toplanan Dünya Ekonomik Forumu’nun açıkladığı 2018 Dünya Cinsiyet Uçurumu Raporu’na dahil olan 149 ülke içinde Japonya 110.cu sırada yer alıyor.
Raporda Türkiye’nin de 130.cu sırada olduğu görülüyor.
“Kadınların politik ve ekonomik hayata iştirakinde Japonya gelişmemiş ülkeler seviyesinde”
Aynı rapora nazaran Japonya’da bayanlar “eğitime erişebilirlik” kriterinde dünya sıralamasında 64.cü olarak nispeten bu kriteri tuttursalar da bilhassa “politikaya katılım” ve “ekonomiye katılım” konusunda lakin 127.ci ve 115.ci olarak sınıfta kalıyorlar.
Sophia Üniversitesi’nden akademisyen Mari Miura’ya nazaran politik ve ekonomik hayata iştirakin düşüklüğü, Japonya’nın sıralamadaki yerini Afrika ve gibisi yerlerdeki gelişmemiş ülkeler düzeyine çekiyor.
G20 gelişmiş ülkeler sıralamasına bakıldığında durum, güçlü ve sanayileşmiş bir ülke olarak kabul edilen Japonya için çok daha vahim: Japon bayanlar bu kümede yalnızca üç ülkedeki (Güney Kore, Türkiye ve Suudi Arabistan) hemcinslerinden daha yeterli seviyede, başka 16 ülkedekilerin ise gerisinde yer alıyor.
Japon Eğitim Bakanlığı datalarına nazaran Japonya’da kızların yüzde 50,1’i ve erkeklerin yüzde 56.3’ü üniversiteye kayıt oluyorlar.
Bu sonuçlar, Japonya’da kızların başlangıçta üniversite eğitimine istekli olduklarını, fakat yaşlanan ebeveynlere bakma zaruriliği ve mezun olduktan sonraki ağır iş ve ömür koşullarının hem çalışıp hem mesken kurma, hem de çocuk yapmalarına imkan tanımadığını gösteriyor.
Japon bayanlar çalışmaya devam etseler bile birebir işi yapan erkeklerle ortalarındaki maaş farkı gittikçe açılıyor.
Sonuç olarak Japonya’da her yıl binlerce nitelikli üniversite mezunu bayan, cinsiyet ayrımcılığı yahut ruhsal tacizden ötürü işten ayrılmak zorunda bırakılıyor.
Getty Images
Kadın üniversitesi diplomalı konut bayanı mı yetiştirir?
Geleneksel olarak, halihazırda okuyan öğrencilerinin tümünü kızların oluşturduğu ve bayanlara müspet ayrımcılık uygulayan bu eğitim kurumlarına genel olarak “kadın üniversitesi” deniliyor.
Japonya’daki 800’ün üzerindeki üniversitenin 80 tanesi bu formda kurulmuş.
1871’de Meiji Onarımı sırasında Batı’ya gönderilen üç kız öğrenciden biri olan Umeko Tsuda’nın 1900 yılında Japonya’ya geri döndüğünde Tokyo’da kurduğu, İngilizce eğitim veren özel Tsuda Üniversitesi de bu çeşit bayan üniversitelerinden biri.
Ancak o periyodun koşulları gereği seçme ve seçilme hakkı başta olmak üzere pek çok haktan yoksun olan Japon bayanlar için Tsuda’nın öngördüğü eğitim modeli, “zarif, her istenileni yapan ve kibar kadınlar” yetiştirmekti.
Peki ortadan geçen 119 yılda ne değişti? Bayan üniversiteleri beklenen başarıyı getirdi mi?
Ülkenin en eski bayan üniversitesi olan Tokyo’daki Ochanomizu Üniversitesi, Times Higher Education’ın 2019 yılı için yaptığı sıralamada dünyadaki birinci 1000 üniversite ortasında yer almasa da, Japonya sıralamasında 25.cilik ile en başarılı bayan üniversitesi olarak ortaya çıkıyor.
Bir öbür bayan üniversitesi olan tekrar Tokyo’daki Showa Bayan Üniversitesi, öğrenci sayısı giderek azaldığı için yerleşkesini liselere ve üniversitelere kiraya veriyor.
Hangi branşlarda eğitim veriliyor?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyaret ettiği, Osaka yakınlarındaki Mukogawa Üniversitesi ise hemşirelik, gündelik hayatta estetik, dünya sıhhatinin geliştirilmesi ve Türkiye kültürel araştırmaları üzere bahislerde eğitim veren bir yer.
Japonya’da yürürlükte bulunan Eğitim Hakkına Yönelik Temel Kanun’un 4.cü hususu uyarınca hiç kimsenin cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni, toplumsal statüsü, ekonomik gücü yahut aile kökeni nedeniyle eğitim hakkı elinden alınamıyor.
Ancak bu yıl patlak veren bir skandalda Tokyo Tıp Üniversitesi (TTÜ) giriş imtihanında erkeklerden daha yüksek puan alarak başarılı olmalarına rağmen, bayan adayların puanlarının bilerek düşürüldüğü, erkeklerin puanlarına ise ekleme yapıldığı ortaya çıktı.
Puanlarla oynayan öteki iki üniversiteden biri olan TK’nın idaresinin, bayan hekimlerin evlenip çocuk sahibi olunca işi bırakacaklarını öne sürerek kendini savunması daha da büyük reaksiyona yol açtı.
Chicago Üniversitesi profesörlerinden Kazuo Yamaguchi, bu üzere çağ dışı uygulamalar ve bayanlara yönelik ayrımcılık yüzünden Japonya’daki bayan hekim oranının OECD üyesi ülkelerin en düşüğü olduğunun altını çiziyor.
Asahi Shimbun’a konuşan Yamaguchi, kalıcı bir iş ve yaşla hakikat orantılı bir maaş çerçevesine sıkışıp kalan Japon iş hayatında bayanların ne kadar eğitimli olurlarsa olsunlar konutta kalmalarının istendiğine ve bunun da erkek hükümran bir iş ortamı yaratmaya yardımcı olduğuna dikkat çekiyor.
Yamaguchi’ye nazaran Japonya’da idare kademesi, tabipler, üniversite profesörleri ve başka uzmanlık düzeyindeki durumlardaki işe alımlarda erkekler istikametinde tercih kullanma eğiliminden kesinlikle vazgeçilmesi gerek.
Bu tehlikeli eğilim, bayanların daha uygun bir eğitim almasına yönelik yatırım yapma şevkini kırıyor. Yamaguchi, “Bir toplumun, bünyesindeki farklı insan kaynaklarını tam kapasite kullanamaması ekonomik olarak hiç de rasyonel değil” diyor.
