Müslüman Boşnaklarda dini ve ulusal şuuru uyandırmak için çabalayan, yazdığı yazılar yüzünden mahpus yatan ve “bağımsız Bosna Hersek’in birinci cumhurbaşkanı” olan İzetbegoviç, 8 Ağustos 1925’te Bosna Hersek’in Bosanski Samac kentinde, Mustafa ve Haba çiftinin 5 çocuğundan biri olarak dünyaya geldi.
Çocukluk yıllarında ailesiyle Saraybosna’ya taşınan ve burada eğitim alan İzetbegoviç, Müslümanlara yönelik ayrımcılığa karşı çıktı ve bu yüzden büyük sorunlar yaşadı.
İkinci Dünya Savaşı sürerken Hırvatistan’daki faşist Ustaşa rejimi, Bosna Hersek’i ilhak etti ve burada Bağımsız Hırvatistan Devleti (NDH) kurarken, ülkedeki Müslümanlar “Hırvat” ilan edildi, Yahudi, Sırp ve Romanlar büyük zulümlere maruz kaldı. Müslüman olan Boşnaklar ve rejimle birebir fikirde olmayan Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı.
Diğer yandan ana gayesi, Sırp olmayan tüm milletleri bölgeden büsbütün temizlemek olan milliyetçi Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi, faal olduğu bölgelerde Müslüman Boşnakları katletmeye başladı.
İnsan hakları konusundaki gayreti ve yazdığı eserler münasebetiyle iki defa mahpus cezasına çarptırılan İzetbegoviç, 1990’lı yıllarda Sırp ve Hırvat güçlerin Bosna Hersek’i paylaşmak için başlattığı savaşta ülkenin önderi haline geldi.
Bu oluşum, Müslümanların ülkedeki başka etnik ve dini kümelerle eşit haklar elde etmesini amaçlarken, başka taraftan Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslümanların meskenlerinin ve mescitlerin tekrar inşası için çalıştı.
Ülkedeki savaşın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal bahislerde Müslüman Boşnakların meselelerine tahlil bulamadı.
Merhum İzetbegoviç’in de ortalarında bulunduğu “Genç Müslümanlar”ın kimi üyeleri, “din şuurunun uyandırılması” istikametindeki çalışmaları nedeniyle 1946’da tutuklandı.
Cezaevinden 3 yılın akabinde çıkan İzetbegoviç, birinci olarak ziraat fakültesine kaydoldu, 2 yıl sonra hukuk fakültesine geçti ve buradan mezun oldu. Halida ile 1949’da dünya meskenine giren Aliya İzetbegoviç’in Leyla, Sabina ve Bakir isimlerinde üç çocuğu oldu.
İnsan hakları gayretine Marksist-Leninist görüşlere sahip Josip Broz Tito liderliğindeki Yugoslavya’da devam eden İzetbegoviç, “Preporod”, “Takvim” ve “Glasnik” üzere gazete ve mecmualarda kimliğini ifşa etmeden, çocuklarının baş harflerinden oluşan “LSB” mahlasını kullanarak yazılar yazdı. İzetbegoviç, 1970’te yayımlanan “İslam Deklarasyonu” yapıtıyla, İslam dünyasının içinde bulunduğu duruma dikkati çekti.
Tito’nun 1980’de ölmesiyle Yugoslavya’da çok milliyetçi telaffuzlar tekrar sahneye çıkarken o yıllarda ceza kanununa “ifade suçu” da eklendi.
Yazdığı “Doğu ve Batı Ortasında İslam” yapıtı yayımlanmadan çabucak evvel 1983’te beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklanan İzetbegoviç, “Saraybosna Süreci” olarak isimlendirilen davada yer aldı.
İzetbegoviç ve beraberindeki Müslüman aydınlar, tabir hatasından ve örgüt kurarak düşmanca faaliyette bulunmaktan hatalı bulunurken, İzetbegoviç’in mahkumiyet kararı, “İslam Deklarasyonu” kitabındaki sözlerine dayandırıldı ve Bilge Kral İzetbegoviç, 14 yıl mahpusa mahkum edildi.
Hapiste bulunduğu sırada yazmaya devam eden İzetbegoviç, “Özgürlüğe Kaçışım-Zindandan Notlar:1983-1988” yapıtını burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988’de afla özgür kaldıktan sonra 1990’da kurulan ve bugün de Bosna Hersek’teki Boşnakların en büyük partisi pozisyonundaki Demokratik Hareket Partisinin (SDA) birinci genel lideri seçildi.
İlk çok partili seçimde ülkede en çok oyu alan SDA’nın başkanı İzetbegoviç, Yugoslavya’daki 6 sosyalist cumhuriyetten biri olan Bosna Hersek’in lideri oldu.
Yugoslavya’nın, 1990’ların başında dağılmaya başlamasının akabinde Yugoslav Halk Ordusu’nun (JNA) provokatif aksiyonları sonucu 1991’de Slovenya’da, kısa vakit sonra ise Hırvatistan’da çatışmalar başladı ve bu çatışmalar, 1991’de Bosna Hersek’in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Bosna Hersek’te de bağımsızlık sorunu Yugoslavya’nın dağılma sürecine girmesiyle gündeme gelirken, daha sonra Bosna’daki savaştaki cürümleri nedeniyle müebbet mahpusa mahkum edilecek Bosnalı Sırp siyasetçi Radovan Karadzic, bağımsızlık fikrine karşı çıkarak “savaş durumunda Bosnalı Müslümanların yok olacağını” savundu.
Bosnalı Sırpların büyük çoğunluğunun boykot ettiği bağımsızlık referandumu, 29 Şubat-1 Mart 1992’de yapıldı ve referanduma katılanların yüzde 99,7’si bağımsız Bosna Hersek’e “evet” dedi.
JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp kümeler, referandumun akabinde ülkenin farklı kentlerinde akınlara başlarken, İzetbegoviç, tüm Bosnalıları bu ataklara karşı koymaya çağırdı.
Boşnaklar, İzetbegoviç’in liderliğinde çetin bir gayret verirken, Sırp paramiliter kümeler, bayan ve çocuklar dahil sivillere yönelik büyük katliamlar yaptı. Beşerler meskenlerinden sürüldü, bayanlara tecavüz edildi, İslam’a dair ne varsa yok edildi, toplama kamplarındaki esirlere azaplar yapıldı.
Kuzeyde ve doğuda Sırplara karşı savaşan ülkenin bağımsızlığını savunanlar, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla çetin bir uğraş içine girdi. Sırp güçlerince 3,5 yıl kuşatma altında tutulan başşehir Saraybosna’nın yanı sıra Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça üzere birçok kentte büyük katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Ülkedeki savaşı sona erdiren Dayton Barış Mutabakatı 1995’te silahların durmasına katkı sağlarken, ağır bilançolu savaşta 200 bine yakın insan öldü, 1 milyondan fazla kişi ise meskenlerini terk etmek zorunda kaldı.
İzetbegoviç, 2000’de sıhhat problemleri nedeniyle Devlet Başkanlığı Kurulundaki vazifesinden istifa ederken, partisinin 2001’deki kongresinde de genel başkanlığa aday olmayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına, milletlerarası arenada tanınan, bağımsız ve hâkim bir devlet bırakan İzetbegoviç, sıhhat meseleleri sebebiyle bulunduğu hastaneden katıldığı canlı yayında şu tabirleri kullandı:
İzetbegoviç’in 19 Ekim 2003’teki vefatından evvel son görüştüğü devlet adamı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine farklı ülkelerden 150 binden fazla kişinin katıldığı Boşnak başkan, Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’ne defnedildi.
Bilge kişiliğiyle de tanınan Aliya İzetbegoviç, arkasında “Doğu ve Batı Ortasında İslam”, “İslam Deklarasyonu”, “Özgürlüğe Kaçışım”, “Tarihe Tanıklığım” ve “Köle Olmayacağız” üzere eserler bıraktı.
Aliya İzetbegoviç’in birinci Cumhurbaşkanı olduğu bağımsız Bosna Hersek, Dayton Barış Mutabakatı’nın getirdiği karmaşık siyasi yapısı nedeniyle sık sık krizlerle yüzleşiyor.
Ülkedeki iki entite ortasında uyuşmazlıklar yaşanırken, Sırp Cumhuriyeti (RS) tarafından, bağımsızlık ve savaş telaffuzları tedirginliğe sebep oluyor.
Bosna Hersek’te devletin en üst makamını Boşnak, Sırp ve Hırvat 3 üyeden oluşan Devlet Başkanlığı Kurulu oluşturuyor.
Denis Becirovic, Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Kurulunun Boşnak üyesi misyonunu yürütürken, Kurulun Sırp üyeliğini Zeljka Cvijanovic, Hırvat üyeliği ve Kurul Başkanlığını da Zeljko Komsic yapıyor.
Başta Cvijanovic ve RS Lideri Milorad Dodik olmak üzere birçok Sırp yetkili, bugünlerde Bosna Hersek Anayasa Mahkemesi kararlarına uymamaları ve münasebetiyle Dayton Barış Mutabakatı’na karşı gelmeleri gerekçesiyle ABD’nin yaptırım listesinde yer alıyor.
