Getty Images
Türkiye, Suriye’de “güvenli bölge” oluşturulması fikrini 2012’den beri gündeme getiriyor. ABD’de bu yılın başına kadar karşılık bulmayan fikir, Trump idaresinin Suriye’den çekilme kararından sonra daha önemli biçimde ele alınıyor.
Ancak iki ülkenin “güvenli bölge”den beklentileri ve maksatları çok farklı. Bu nedenle şimdi uzlaşmaya varılamadı.
Peki “güvenli bölge” denilince kim, ne anlıyor? Bugüne kadar hangi kademelerden geçildi?
‘3 hususta uzlaşma yok: Derinlik, denetim, YPG’
Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400’lerin teslimatı başladığında, Washington, bir müddettir konuşulan muhtemel yaptırımlarla ilgili açıklama yapmadı, Suriye’nin kuzeyinde “güvenli bölge”yi gündeme getirdi.
Teslimatın başladığı 12 Temmuz’da Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar’ı, ABD’li mevkidaşı Mark Esper telefonla aradı. Görüşme sonrası Amerikalı yetkililer Reuters haber ajansına, “ABD’den bir heyetin yakın vakitte Türkiye’ye gideceği ve Suriye’nin kuzeyinde inançlı bölge oluşturmak için çalışmaların başlayacağı” bilgisini verdi.
S-400’lerin teslimatı başladığında, Türkiye de Suriye hududunda, “Fırat’ın doğusu” diye isimlendirilen, Halk Savunma Birlikleri’nin (YPG) denetim ettiği bölgenin karşısına askeri yığınak yapmış, yeni birlikler destek etmişti.
ABD’nin Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey başkanlığındaki heyet, Mark Esper’in Hulusi Akar’ı aramasından 10 gün sonra, 22 Temmuz’da Ankara’daydı. Görüşmelerin sonunda Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, ABD’li mevkidaşı Mike Pompeo’nun “Biz gruplarımızı gönderene kadar harekâtı başlatmayın” ricasında bulunduğunu, bu sebeple Fırat’ın doğusunda hazırlıklar tamamlanmasına karşın operasyonun başlamadığını söyledi.
Getty Images
Türkiye, Suriye sonuna askeri sevkiyat yaptı
Ancak ABD’li heyetin teklifleri, Türkiye’nin inançlı bölge taleplerini karşılamaktan çok uzaktı. Çavuşoğlu, “ABD’nin getirdiği teklifler bizi tatmin eder seviyede değil” dedi:
“Esas bu inançlı bölgenin derinliği, buraları kimin denetim edeceği konusu ve buradaki PKK/YPG’lilerin büsbütün çıkarılması konusu bizim için hassas olan bahislerdir. Bu 3 bahiste şimdi bir mutabakat sağlamış değiliz.”
Bu görüşme, Suriye’de savaş başladığından bu yana ABD ile Türkiye ortasında “güvenli bölge”nin masaya yatırıldığı onlarca görüşmeden sonuncusuydu.
Ankara, Suriye’deki savaşın başından bu yana hem sığınmacıların yerleştirilmesi hem de “PKK’nin Suriye kolu” olarak kabul ettiği YPG ile ortasında bir tampon bölge olması ve hudutlarını korumak için, inançlı bölge talep ediyor. Fakat bu talepleri, bugüne kadar karşılık bulmadı.
Bazı gelişmelerle birlikte vakit zaman gündeme gelen “güvenli bölge”ye Washington sıcak bakmıyor. Bu bahis her görüşüldüğünde inançlı bölge yerine “ortak devriye” üzere ön adım sayılabilecek hususlar konuşuluyor ve somut bir adım atılmıyor.
Washington’ın önceliği, Türk ordusu ile YPG ortasında sıcak çatışmayı önlemek
Ankara’daki son toplantı sırasında da, ABD Merkezi Kuvvetler (CENTCOM) Kumandanı General Kenneth McKenzie, Suriye’nin kuzeyinde YPG’nin öncülüğünde oluşturulan Suriye Demokratik Güçleri (SDG) kumandanlarından Mazlum Kobani ile görüştü, imajları yayımlandı.
McKenzie, bu görüşmenin akabinde hâlâ Suriye’deyken verdiği röportajda “Türkiye’nin legal ulusal güvenlik tasaları var. Biz, bu legal güvenlik telaşlarıyla IŞİD’le gayret ortasında istikrar bulmaya çalışıyoruz. [Türkiye’nin operasyonunun] IŞİD’le uğraş üzerinde bir tesiri olur. Şu an bunu kıymetlendiriyoruz. Türkiye’nin güneye inmesini gerektirmeyecek kuralları oluşturmaya çalışıyoruz. Bunun olmamasını tercih ederiz. Büyükelçi James Jeffrey ve diplomatlar şu an orada, kısa vakitte sonuçlarını göreceğiz” dedi.
Ankara, alandan verilen tüm bu bildirileri dikkatle izliyor ve ikinci defa üst seviyede masaya getirilen teklifleri “oyalama taktiği” olarak görüyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da Cuma günü yaptığı konuşmada, “Amerika ile görüşmeler ne biçimde sonuçlanırsa sonuçlansın Fırat’ın doğusundaki terör koridorunu paramparça etmekte kararlıyız. Ne gerekiyorsa yapacağız. Müsaade almaya gereksinimimiz yok” diye konuştu.
Washington’dan yapılan “Operasyonu durdurun, inançlı bölge konuşalım” teklifinin bir gibisi, 2018’in sonunda da gelmişti. Fakat bir ilerleme sağlanamamıştı.
Getty Images
ABD ve Türkiye askerleri, Suriye’de ortak devriye misyonu yaptı
2012’den bu yana tartışma sürüyor
Türkiye, Suriye’de iç savaş başladığından bu yana hem desteklediği silahlı muhalif kümeler hem de hududuna gelen sığınmacılar için “güvenli bölge” talep ediyor.
Bu talep birinci defa periyodun Başbakan Yardımcısı Beşir Atalay tarafından Mart 2012’de resmi olarak lisana getirildi. Atalay’dan bir gün sonra, o devir Başbakan olan Erdoğan da “Tampon bölge ya da inançlı bölge kurulması tekliflerini değerlendiriyoruz” dedi.
YPG’nin Temmuz 2012’de bayraklarını Suriye’nin Türkiye hududunda bulunan kimi yerleşim yerlerine çekmesi, Suriye’nin kuzeyinde rejim ordusunun çekildiği birtakım bölgelerde özerk bölgeler ilan etmesinin akabinde, Ankara’nın “güvenli bölge” talebi yeni bir boyut kazandı.
1 Eylül’de Erdoğan, “uçuşa yasak bölge” ilanının yapılması gerektiğini, böylelikle “tampon bölge”nin oluşturulacağını söyledi. Eylül ayı sonunda Birleşmiş Milletler tepesi için New York’a giden periyodun Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, BM Güvenlik Kurulu’nda karar alınabilmesi için mevkidaşlarıyla görüştü lakin sonuç olumsuz oldu.
2014’te Türkiye yine bir teşebbüs başlatmaya çalıştı lakin devrin ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Jen Psaki, konumlarının değişmediğini söyledi.
Uzlaşma var, mutabakat yok
Konunun gündemde olduğu 2012-2018 ortasında uzlaşıya en fazla yaklaşılan vakit, 2015 yazı oldu.
IŞİD 2014’te Irak ve Suriye’de geniş bir bölgeyi ele geçirmiş, halifelik ilan etmişti. ABD, iki ülkede de hava operasyonlarına başladı. Suriye’de ise YPG’yle kara gücü olarak IŞİD’le uğraşta ittifak yaptı.
Ancak hava operasyonlarını Türkiye’de bulunan İncirlik Üssü’nden gerçekleştirme talebi, Ankara tarafından, YPG’ye yardım ettiği ve Suriye savaşında birtakım temel taleplerinin karşılanmadığı gerekçesiyle kabul edilmedi.
Görüşmeler sürerken Ankara, İncirlik Üssü’nün açılması için Suriye’nin kuzeyinde “güvenli bölge” kurulması koşulunu koştu.
Getty Images
ABD jetleri, Suriye’deki operasyonlar için Temmuz 2015’te İncirlik’i kullanmaya başladı
24 Temmuz 2015’te, ABD ve Türkiye, İncirlik Üssü’nün açılması karşılığında “güvenli bölge” oluşturulması için uzlaşmaya vardı. Lakin bir mutabakat imzalanmadı. Varılan uzlaşıda, YPG’nin olduğu bölgeler dışarıda bırakılarak, o periyot IŞİD’in elinde olan hudut bölgelerinde “güvenli bölge”oluşturulması ve bu bölgede “gerekli görüldüğünde” ABD öncülüğündeki IŞİD’le gayret koalisyonu uçaklarının havadan güvenliği sağlayabileceği belirtildi.
O periyot ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü olan John Kirby, İncirlik Üssü’nün açılması için “YPG esasen koalisyonun hava dayanağından yararlanıyordu. Artık Türkiye’deki üslere erişimimiz olması, bu dayanağın daha vakitli ve tahminen de daha tesirli olmasına yol açabilir. Yani bu hava dayanağının sürmesini bekliyorum” deyince, Türkiye Dışişleri Bakanlığı’ndan reaksiyon geldi.
Ancak görüşmeler başladıktan yıllar sonra, yalnızca IŞİD’in maksat alındığı alanlar için uzlaşılan “güvenli bölge” de oluşturulmadı.
Getty ImagesSuriye’de savaştan kaçanlar, Türkiye sonundaki kamplara yerleşiyor
Kasım 2015’te, G20 Doruğu’na katılmak üzere Antalya’ya gelen devrin ABD Lideri Barack Obama, basın toplantısında “güvenli bölge” davetleri için “Birçok planlama, konuşma ve çalışmadan sonra, bu cins adımların maksada ziyan verici olacağına karar kılınıyor. Zira DAEŞ’in uçakları yok, ataklar alandan geliyor. Gerçek bir inançlı bölge, saha operasyonu gerektiriyor” diyerek “güvenli bölgenin verimli olmayacağına karar verildiğini” duyurdu.
2016 yazında Ankara, İncirlik’in açılması karşılığında inançlı bölge oluşturulmasında uzlaşılan lakin oluşturulmayan bölgeye bir askeri operasyon düzenledi.
24 Ağustos 2016’da, devrin ABD Lider Yardımcısı Joe Biden’ın Ankara’ya yaptığı ziyaretle tıpkı gün başlayan “Fırat Kalkanı” operasyonunun münasebeti “sınır güvenliğini korumak” olarak açıklandı.
Erdoğan, daha sonra “Tüm başkanlara Suriye’de bir inançlı bölge oluşturulmasını, 95 km uzunluğunda 40 km güneyden kuzeye bir bölge oluşturmak üzere burada mülteci problemini çözebiliriz diye ısrarla söyledik” diyecekti.
AFPABD Lideri Trump, IŞİD’le gayrette gelinen noktayı anlatıyor – 20 Mart 2019
Ankara ‘terörden arındırılmış inançlı bölge’ istiyor
ABD Lideri Donald Trump, 19 Aralık 2018’de, IŞİD’in Suriye’de yenildiğini ve artık ABD askerlerinin ülkeden çekileceğini duyurdu. O devir de Cumhurbaşkanı Erdoğan, yeniden Fırat’ın doğusuna yönelik bir operasyon hazırlığında olduklarını, kısa bir mühlet içinde YPG’ye yönelik harekâtın başlayacağını lisana getiriyordu.
Erdoğan, Trump’ın çekilme kararını açıklamasının akabinde 21 Aralık’ta yaptığı birinci konuşmada “Önümüzdeki aylarda Suriye alanında hem PKK, YPG ögelerini hem de DEAŞ kalıntılarını temizlemeye yönelik harekât şekli izleyeceğiz, bu bu türlü bilinsin” demişti.
Aynı konuşmada “Fırat’ın doğusuna harekât başlatacağımızı açıklamıştık. Son gelişmeler bizi bir süre daha beklemeye itti” diyen Erdoğan’ın açıklamalarından, Trump’ın IŞİD’den geriye kalanlarla Türkiye’nin çaba etmesini istediği lakin YPG’ye yönelik bir operasyona sıcak bakmadığı anlaşılıyordu.
Ancak Ankara’dan, ABD’nin çekilmesi sonrası YPG’ye yönelik planların sürdürüleceğine dair sinyaller gelmeye devam edince, Trump’tan “güvenli bölge” çıkışı geldi. Bu, Ankara’nın talep ettiği bir “güvenli bölge” değildi; YPG’yi muhafazaya yönelikti.
Trump evvel 13 Ocak’ta bir tweet atarak “Türkiye’nin Suriye’de Kürtleri vurması durumunda, Türkiye’yi ekonomik yıkıma uğratacaklarını” ve bölgede 32 kilometrelik bir inançlı bölge oluşturacaklarını” duyurdu.
Starting the long overdue pullout from Syria while hitting the little remaining ISIS territorial caliphate hard, and from many directions. Will attack again from existing nearby base if it reforms. Will devastate Turkey economically if they hit Kurds. Create 20 mile safe zone….
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) January 13, 2019
Ertesi günü Erdoğan ve Trump, bir telefon görüşmesi yaptı. İki önder “güvenli bölge”yi Ankara’nın da istediği biçimde oluşturmak üzere masaya yatırdılar.
Telefon konuşması sonrası Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamaya nazaran Ankara “terörden arındırılmış” bir inançlı bölge istiyordu.
Washington ise tekrar Türk ordusu ile YPG ortasında sıcak çatışmayı engelleyecek bir “tampon bölge”den bahsediyordu. Trump, 20 mil (32 km) sözünü, telefon görüşmesi sonrası 14 Ocak’ta attığı tweet’te bir defa daha söz etti.
Spoke w/ President Erdogan of Turkey to advise where we stand on all matters including our last two weeks of success in fighting the remnants of ISIS, and 20 mile safe zone. Also spoke about economic development between the U.S. & Turkey – great potential to substantially expand!
— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) January 14, 2019
İngiliz Times gazetesi de 16 Ocak’ta Pompeo’nun, inançlı bölgeyle ilgili ayrıntıların hâlâ görüşüldüğünü lakin emelin “Kürtleri Türk saldırısından korumak, Türkiye’ye de Kürt militanlardan kaynaklanabilecek tehditlere karşı güvenlik garantisi vermek olduğunu” söylediğini yazdı:
“Siz ismine ‘tampon bölge’ deyin, öbürleri öteki bir isim verebilir. Bu alanı yaratabilir ve güvenlik düzenlemelerini yanlışsız yapabilirsek, bu herkes için uygun bir şey olur.”
Times: Trump’ın Türkiye’yle tampon bölge mutabakatı Kürtleri kızdırıyor
Getty Images
ABD askerleri Suriye’nin kuzeydoğusunda YPG ile işbirliği yapıyor
Ocak ayı sonunda YPG’nin siyasi kanadı PYD’den İlham Ehmed Washington’a gitti. ABD basını, Trump’ın Ehmed’le ayaküstü sohbetinde “Kürtler için inançlı bölge kuracağız” dediğini yazdı.
Aynı günlerde Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Güvenli bölge için kelamların tutulmaması durumunda biz oluştururuz. Alandaki fiili denetimin de bizde olması gerekiyor. Bunun dışındaki tahlil tekliflerine kapalı olduğumuzu beyan ediyoruz. Bedeli olacaksa onu da ödemeye hazırız” dedi.
Ankara, 25-30 kilometre derinliklerde inançlı bölgeler oluşturarak, burada imar ve tekrar yapılandırma çalışması yapmaya hazır olduğunu her fırsatta lisana getiriyor.
YPG’nin yer almasını istemediği bu bölgelerin Türk ordusu ve onun desteklediği Suriyeli muhalifler tarafından korunmasını talep ediyor.
Bölgedeki sivil idarelerin ise, bölge halkı tarafından seçilecek temsilciler tarafından oluşturulması gerektiği görüşünde.
YPG: 30 km olmaz, 5 km olabilir dedik
İki ülke ortasında oluşturulan ve diplomatlar, askerler, istihbaratçılardan oluşan Suriye çalışma kümeleri, toplantılarına muhakkak aralıklarla devam ediyor.
14 Ocak’ta Erdoğan ve Trump’ın telefon görüşmesinde en üst seviyede hemfikir olunduktan sonra, bu görüşmelerde inançlı bölge de daha ayrıntılı tartışılmaya başladı.
Görüşmeler sürerken Erdoğan, New York Times’a yazdığı bir makalede “Türkiye’nin nezareti altında, daha evvel YPG ya da IŞİD’in denetimi altında olan bölgeler, seçimle iş başına gelmiş kurullar tarafından yönetilecek. Terör örgütleriyle kontağı olmayan şahıslar bu mahallî idarelerde kendi topluluklarını temsil etme hakkına sahip olacak.” diyordu.
Ankara, “terör örgütü” olarak gördüğü YPG’nin, hudut bölgesinden en az 20-30 kilometre derinliğe kadar çekilmesini talep ediyor.
ABD’de ise farklı görüşler var.
Bir kısım, Türkiye ile daha kısa bir derinlikte anlaşarak, çatışmayı engelleyecek bir alan oluşturmaktan ve burada kendi askerleriyle birlikte İngiltere, Fransa üzere birtakım Avrupa ülkelerinin bulunmasından yana.
IŞİD’le gayret kara ordusu olarak vazife yapan YPG’yi destekleyen yetkililer ise, 30 kilometrelik inançlı bölgenin YPG’yi korumak için oluşturulması gerektiğinden yana. YPG, Ankara’nın taleplerine en başından bu yana “Uluslararası müdafaa olursa kabul ederiz” cevabını veriyor.
“Biz de SDG olarak kendi teklifimizi ABD’ye sunduk. Teklifimiz çok makuldü. 30 km olmaz, 5 kilometre olabilir dedik. Buradaki YPG güçlerini çekebiliriz, yerlerine lokal güçleri koyarız. 5 kilometre içindeki ağır silahları da çekebiliriz. Buna karşılık Türkiye de saldırmayacağına dair taahhütte bulunsun. Bu alanda memleketler arası güçler de olsun. Milletlerarası güç içinde Türkiye’nin olmasını kabul etmedik. Tarafsız bir güç olmalı, Türkiye taraftır.”
Benzer bir teklif, 2014’te PYD başkanı Salih Müslim’den de gelmişti:
“BM’nin oluşturacağı inançlı bölgeye her vakit saygılıyız. Fakat yalnızca Türk tarafından gelirse kabul etmeyiz.”
Üçüncü defa gündeme gelen “güvenli bölge” için ABD ve Türkiye ortasında görüşmeler, diplomatik ve askeri seviyede sürüyor.
