Getty Images
Stonewall ayaklanması ABD’deki eşcinsel hakları için bir dönüm noktasıydı
50 yıl evvel New York’taki sıcak bir gecede yarım düzine kadar polis memuru mafya tarafından yönetilen bir eşcinsel barına baskın düzenlediğinde, bunun gelecek kuşakların hayatlarını şekillendirecek bir harekete yol açacağından habersizlerdi.
Mark tek bir taş bile atmadı. Polis memurlarına karşı çıkmadı. Fakat tahminen de kurşun kadar tesirli bir şeyi vardı: tebeşir
Stonewall Inn barının dışında kaos yaşanıyır, polise bozuk para ve şişeler atılıyordu.
Evsiz genç, üste hakikat yürümeye başladı ve kaldırıma 3 söz yazdı. Sonra birebirini yolun daha üstündeki tuğla duvara da yaptı.
3 söz: Yarın gece Stonewall
Mark tarafından yazılan bu kolay bildiri, Marty Robinson’ın gelişmeleri yayma, zaten başlayan bu başkaldırıyı daha büyük bir harekete dönüştürme teşebbüsüydü.
Bundan bir saat evvel polis Greenwich Village semtindeki barı bir haftada ikinci sefer basıyordu. Lakin bu sefer bir Cuma gecesi saat 01.00’de, tam da kalabalık olduğu sırada.
Yaklaşık 200 müşteri – lezbiyenler, eşcinsel erkekler, trans bireyler ve travestiler ve meskenden kaçmış gençler – Christopher sokağına atılmışlardı.
Kalabalık, güvenlikleri için içeriye saklanmış polislere saldırıyordu. Eşcinseller polisten kaçmaya alışkındı fakat bu sefer, saldıran onlardı, kaçanlar ise üniformalılardı.
Eşcinsel hakları hareketi o gece başlamadı lakin ilerleyen saatler ve günlerde olacaklarla güçlenecekti. Ve o vakitten sonra atılan bütün adımlar, örneğin eşcinsel evliliklerinin yasallaşması ve daha hoşgörülü bir toplum, polisle çatışan gençlere ve sonrasındakileri organize eden eylemcilere borçlular.
1960’ların ABD’sinde eşcinsel erkek ve bayanlar yasa dışıydı, saklılık ve kaygı içerisinde yaşıyorlardı. Hekimler tarafından kaçık, dini başkanlar tarafından ahlaksız, hükümet tarafından iş göremez, televizyoncular tarafından yağmacı, polisler tarafından hatalı olarak etiketleniyorlardı.
Peki onları 28 Haziran 1969’da apansız karşı koymaya teşvik eden neydi?
BBC
Yıllar süren dışlanma
Ayaklanmanın olduğu periyotta, erkek ya da bayanların kendi ortasında, isteğe dayalı cinsel alaka ABD’nin Illinois eyaleti haricindeki bütün eyaletlerinde yasa dışıydı.
Eşcinseller federal hükümet ya da orduda çalışmıyorlardı ve cinsel tercihinizi açıklamanız, sizi hukuk ya da tıp üzere pek çok meslekten yoksun edebilirdi.
New York eyaletindeki kanunlar, ABD’nin pek çok eyaletinden eşcinsel bayan ve erkeğin New York’a taşınmasına karşın – tahminen de tam da bu yüzden – bilhassa yüksek cezalar öngörüyordu.
Her yıl binlerce kişi “doğanın gereğine karşı kabahatler,” cürüm işlemeye teşvik ya da gayriahlaki davranışlar gerekçesiyle gözaltına alınıyordu. Ne giydiğiniz bile polisle başınızın sıkıntıya girmesine yol açabiliyordu – cinsiyetinize uygun görülen üç modül kıyafetten azı, sizi kelepçeletebiliyordu.
Yale Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Profesör William Eskridge, eşcinsellerin bunu engelleyecek siyasi gücü olmadığı için, çok fazla öfkenin olduğunu söylüyor:
“Tutuşmayı bekleyen dinamit fıçısı üzereydi.”
Genç eşcinsellerin siyasilere mektup yazmak ya da imza kampanyası düzenlemek istemediğini, savaş zıddı ya da siyahilerin yahut bayanların aksiyon yollarını seçtiğini anlatıyor Profesör Eskridge:
“Sokağa dökülün ve olay çıkarın. Saldırın, saldırın, saldırın.”
Getty ImagesStonewall Inn, ayaklanmadan bir hafta sonra ve 2009’da
Onlara barlar ya da gece kulüpleri de sığınak olamıyordu.
New York kentinde alkol satışına yönelik yasalar, eşcinsel erkek ve bayanlara alkol satmayı, yerin “uygunsuz” bulunmasına ve kapatılmasına yol açabilecek formda yorumlanıyordu.
Aynı cinsiyetten biriyle dans etmek “ahlaksız davranış” olarak görülebiliyordu.
Şehirdeki eşcinsel barlarına yönelik baskınlar 1960’ların başında başladı.
Mafya bunun üzerine bu barların yönetimini üstlendi, su katılmış içkilere daha fazla para isteyerek ve yetkililere rüşvet vererek.
Mafyanın bu sömürüsüne karşın, Stonewall Inn’in yöneticileri burayı LGBTİ topluluğunun kendilerini söz edebilecekleri ve duygusal yakınlaşmada bulunabilecekleri, bir nevi ender bulunan sığınak olarak görüyorlardı. Yalnızca burada bir dans pisti bile vardı.
1969’un yazında, belediye başkanlığı seçimlerinden çabucak evvel, Stonewall açık bir amaç haline geldi ve baskınların sıklığı arttı.
Suçlular tarafından yönetim ediliyordu ve lisanssız alkol satıyordu. Mafyanın varlıklı müşterilerine şantaj yaptığına dair dedikodular da vardı.
Ancak polis binaya geldiğinde, neye giriştikleri hakkında hiçbir fikirleri yoktu – yalnızca yakın devirde meydana gelen baskınlar nedeniyle değil, birebir vakitte düzenlenen ataklar nedeniyle de oluşan mağduriyet hissi aşikardı.
Yazın en sıcak gecesinde alev alması için tek bir kibrit gerekiyordu.
BBC
‘Geri saldırıyorduk’
Aralarında New York Polis Departmanı’nın kamu ahlakı kısmında çalışanların da olduğu yaklaşık 6 polis memuru bara girdi. Müşteri üzere görünen meslektaşları çoktan içerideydi.
Işıklar yandı, müzik durdu ve polis insanlardan dışarı çıkarken kimliklerini göstermelerini istedi. O vakitler 23 yaşında olan Robert Bryan, birinci başta atmosferin şenlik havasında olduğunu söylüyor. Olay yerine baskından çabucak sonra varmış. “Gülüşmeler ve şakalaşmalar vardı. Beşerler barın dışına poz ve selam vererek çıkıyorlardı.”
O vaktin haberlerine nazaran, lezbiyen müşterilerin kimileri erkek polis memurları tarafından barda taciz edildi ve aşağılandı. Bardan çıkan lezbiyen bir bayanın polis tarafından sertçe otomobile bindirilmek istenmesiyle atmosfer değişti. Küçük demir paraların atılmasıyla başlayan protestolar, taş ve şişelerin atılmasıyla sürdü.
Reuters
Stonewall Inn New York’taki eşcinseller için bir sembole dönüştü
Bryan bir polise tekme atma teşebbüsü sonrasında kovalanırken, polisin bara girerek, eline geçirdiği herkesi dövmeye başladığını anlatıyor.
Bryan, “Yoğun hislerin yaşandığı, adrenalin dolu bir andı, büsbütün akıldışı” diyor. “Tanrı biliyor ki yalnız olsaydım asla bir polise tekme atamazdım. Sonunda karşı koyuyorduk ve bu beni heyecanlandırıyordu.”
Çevik kuvvet polisi meslektaşlarını kurtarmak için geldi, lakin şiddet bir mühlet daha devam etti. En az 1 polis memuru başından aldığı yara nedeniyle hastaneye kaldırıldı. 13 aksiyoncu gözaltına alındı.
Getty ImagesYakınlardaki bir sokağın ismi ayaklanmayı anmak için değiştirildi
Bir sonraki akşam ise daha büyük bir kalabalık vardı – Marty Robinson’ın tebeşirinin yararı olmuş olabilir, lakin gün içerisinde broşürler de dağıtıldı.
Bu sefer daha da şiddetliydi ve polis de biber gazı kullandı. Çöp kutuları ateşe verildi ve polise atıldı. Protestolar dört gece daha bu biçimde devam etti.
Ayaklanma sonlandığında akıldaki soru şuydu: Artık ne olacak?
BBC
Özgürlüğe birinci adımlar
25 yaşındaki Martha Shelley ayaklanmadan tam 1 ay sonra Stonewall yakınlarındaki bir parkta bulunan bir çeşmenin üzerine tırmandığında, hayatından telaş etti. Fakat birkaç yüz şahıstan oluşan kalabalığa değerli bir bildirisi vardı – gölgelerden çıkıp, güneş ışığında yürümek.
Şimdi 75 yaşında olan Shelley o güne dönüp baktığında, “Ürkütücüydü” diyor. “Vurulabileceğimin farkındaydım.”
Onun davetinden ve Marty Robinson’ın coşkulu konuşmasından sonra daima birlikte, el ele ve slogan atarak, Stonewall Inn’e yürüdüler. Oraya vardıklarında, kalabalıktan dağılmalarını istedi. Daha fazla şiddet olaylarının yaşanmasından korkuyordu.
Bu, New York’ta eşitlik talep eden eşcinsellerin birinci kere özgür bir formda yürümesiydi.
EPA
Barın yakınına Stonewall Ulusal Anıtı dikildi
Stonewall’dan evvel aktivistler topluma ahenk sağlamaya ve gemiyi sarsmamaya çalışıyorlardı. Lakin ayaklanmadan sonra, nazik ricalar öfke dolu taleplere dönüştü. Shelley ve Robinson tarafından düzenlenen yürüyüş, bir sonraki yıl düzenlenecek birinci onur yürüyüşü kadar tarih kitaplarında yer almıyor.
Ancak ehemmiyeti çok büyük. Birinci cüret verici adım atılmıştı.
BBC
Organize olmak
Bu yeni atmosfer en âlâ Stonewall’un yol açtığı en değerli itici güçte beden buldu – Eşcinsel Kurtuluş Cephesi (GLF)
Birkaç hafta içerisinde kuruldu ve tek bir varlıktan çok daha çok kümelerin gevşek bir birlikteliği üzereydi.
İsim, Vietnam’daki Ulusal Kurtuluş Cephesi’ne bir göndermeydi.
Shelley, “Sonrasında organize olmasaydık, bu ayaklanma hiçbir işe yaramayacaktı” diyor.
Eşcinsel Kurtuluş Cephesi yalnızca birkaç yıl varlık gösterdi fakat o periyot uğraş edilecek bir dizi sıkıntıyı ele alarak büyük bir muvaffakiyet gösterdi.
Shelley, “En kıymetlisi kendi vücudun üzerinde denetimi sağlamaktı” diyor.
“Bu, özgür cinselliği, bayanların üreme haklarını, mahpusa girmeden uyuşturucu almayı ve ekonomik özgürlüğü” kapsıyordu. Irkçılık aykırılığını da bunlara ekliyor.
Ve bu özgürlükler de ırk, din ya da vatandaşlık durumu farketmeksizin herkese uygulanmalıydı.
Getty Images
Eşcinsel Kurtuluş Cephesi üyeleri, Greenwich’te polis barikatı altında.
GLF, Kara Panterler üzere periyodun en önemli isyancı örgütleriyle ittifaklar kurdu. Üyeleri birinci Onur yürüyüşünü organize etti ve Shelley’nin sokaklarda sattığı “Come out!” isimli bir gazete çıkarttı.
GLF toplantıları kaotikti ve atılması gereken adımlar konusunda derin görüş ayrılıkları vardı. Lakin örgütün kurulmasıyla yeni bir periyot başladı ve Gay Aktivistler İttifakı (GAA) ve Shelley’nin de kurucu üyelerinden biri olduğu radikal lezbiyen küme Lavender Menace’a giden yol açıldı.
Bir yıl sonra GLF Londra’da da kuruldu ve hareket global bir kimlik kazandı.
BBC
İlk Eşcinsel Onur yürüyüşü
Şu anda dünya genelinde çok sayıda Onur hareketi yapılıyor. Lakin mütevazi bir formda başladı.
Ellen Broidy, Stonewall’dan kısa müddet sonra, akşam yemeği yiyen üç arkadaş hak talebiyle daha radikal bir yürüyüş yapma fikrini konuştuğunu anlatıyor.
Christopher Street Kurtuluş Günü, Stonewall’dan tam bir yıl sonraydı ve Greenwich Village’ta başlayıp, Altıncı Cadde’den Central Park’a giden 51 blok boyunca sürdü. 3 ila 15 bin kişinin katıldığı belirtiliyor.
Broidy, en heyecan verici şeyin, yol üzerinde katılan insanların sayısı olduğunu söylüyor.
“Ana bildiri ‘Buradayız, eşcinseliz, buna alışın’. Fakat daha fazlasını hissettim. Devrimdeki rolümüzü oynuyarduk.”
“Ordu’da misyon alma hakkı ya da evlenebilmek için yürüdüğümüzü düşünmüyorum. Yani hukuksal değişikliklerden çok, baskı sistemlerini yok etmekle ilgiliydi.”
Getty Images
Şiddet yaşanacağından o kadar eminlerdi ki, kimileri savunma sporları dersleri aldı. Fakat şiddet olmadı. Kısa mühlet içinde öbür kentler de birebirini yaptı ve Londra’daki birinci aktiflik iki yıl sonra yapıldı.
Broidy “Doğal ve gerekliydi. Birinci olarak 1970’de New York’ta olmasaydı, Londra’da ya da Madrid’de ya da Mexico City’de olmazdı.” diyor.
Bugün siyasi iletisi tekrar ortada ancak Onur aktiflikleri şu anda eşcinsel kültürünün müzik ve şirketlerin sponsorluğunda kutlanması üzere bir şey oldu.
Broidy, birtakım şeylerin kaybedilmiş olabileceğini düşünüyor.
“Bence karnaval otomobilleri, Citibank ya da American Airlines oladan daha güçlü bir aktiflik olurdu. Evet bir ilerleme var fakat kapitalist bir pazarda” diyor.
BBC
Elde edile ilerleme
İlk Onur yürüyüşünden sonra, ilerleme suratı arttı. Sonraki on yılda gay ve lezbiyenlere yönelik kısıtlamalar kaldırıldı ve tıp bilimi, eşcinsellerin psikiyatrik tedaviye gereksinimi olduğu istikametindeki, uzun müddettir koruduğu görüşünü değiştirdi.
1977’de Harvey Milk, San Fransisco’da ABD’nin birinci seçilmiş açık eşcinsel yetkilisi oldu. İki yıl sonra Washington’a yapılan ulusal yürüyüşte 100 bin kişi yer aldı.
Eşcinsel ilgiye ceza veren yasalar 1980’lerde iptal edildi ve eşcinsellik uygulamada yasal oldu. Lakin eşcinsel evlilik 2015’te federal seviyede tanınan bir hak oldu.
2019’da hala kat edilmesi gereken bir aralık var. Eşcinseller yeniden birçok eyalette işten kovulabiliyor.
Hak savunucuları Trump idaresinin, uğruna gayret verilen özgürlükleri geri alarak, ülkeyi geriye götürdüğünü de söylüyor.
Ancak birinci açık eşcinsel lider adayının ortaya çıkması, gelişmenin sürdüğüne işaret ediyor.
Aslında bu alanda kat edilen aralığın en yeterli göstergesi, Pete Buttigieg’in alışılmadık soyadı ve Norveççe bilmesinin, cinsel yöneliminden daha fazla merak uyandırmış olması.
O gece polisle çatışan ya da sokakta yürüyen hiç kimse, bu gelişmeyi varsayım edemezdi.
Bu nedenle, “Stonewall: Eşcinsel İhtilalini ateşleyen isyan” kitabının muharriri David Carter, o gece mafyanın elindeki o bara yapılan polis baskınıyla nelerin ortaya çıktığını durup, düşünmek gerektiğini” söylüyor.
“İnsanlık tarihinde, bu kadar resen olan bir aksiyonun, insanlık tarihinin gidişini bu kadar yeterli tarafta etkilemesi çok beklenmedik ve nadiren görülen bir şeydir.”
